بررسی تفاوت ٢ مفهوم شیطنت و شرارت از نگاه کودکان همراه با نظر روان شناس

غزاله حسین پور | شهرآرانیوز؛ حالا که دومین ماه تعطیلات تابستان را می‌گذرانیم، فرصت مناسبی است تا خاطرات تلخ، شیرین، خنده دار یا حتّی خطرناکمان را مرور کنیم و از هرکدام درس و نکته‌ی تازه‌ای بیاموزیم. بی شک، شیطنت‌های دوران کودکی نیز جزوی از خاطرات همه‌ی ما انسان هاست. امّا آیا همه‌ی کودکان ما فرق یک رفتار شیطنت آمیز را با یک کار شرارت آمیز می‌دانند؟ برای درک بهتر این تفاوت، به سراغ تعدادی از بچّه‌هایی که در حال گذراندن آخرین سال‌های دوران کودکی هستند و نیز فاطمه اسماعیلیان، روان شناس و مشاور تربیّتی کودکان و نوجوانان، رفتیم.

اشکان ۱۰ سال دارد. او شیطنت را بازی گوشی و شرارت را آسیب رساندن به دیگران معنا می‌کند.
به نظر این دانش آموز پایه‌ی چهارمی، هرچه بچّه‌ها در سنین پایین کمتر شرور باشند، در بزرگ سالی شخصیّت بهتری خواهند داشت. او درباره‌ی خاطره‌ی شیطنت آمیزش می‌گوید: «یک روز با بچّه‌های کلاس روی صندلی یکی دیگر از دوستانمان که بچّه‌ی شلوغی بود، چسب ریختیم و او از همه جا بی خبر، روی آن نشست و به صندلی چسبید. خیلی خنده اش گرفته بود. به او گفتیم دیگر شلوغی نکند و سر درس حواسمان را پرت نکند. او هم دیگر کسی را اذیّت نکرد.»

مهرداد برادر دوقلوی اشکان است. او مانند برادرش فکر می‌کند بهتر است بچّه‌ها در کودکی خوب و آرام باشند.
مهرداد خاطره‌ای از مدرسه تعریف می‌کند که به گفته‌ی خودش، شرارت آمیز است: «روزی در مدرسه، یکی از بچّه‌ها من و چند نفر دیگر را خیلی اذیّت می‌کرد. ما هم برای جبران، او را ترساندیم. همین باعث شد از دفتر مدرسه ما را بخواهند، و برایمان بد شد.»
به نظر مهرداد، شیطنت به کاری گفته می‌شود که با انجام آن کسی اذیّت شود، امّا خود شخص به کار شیطنت آمیزش بخندد، ولی شرارت به فرد مقابل آسیب می‌رساند.

فاطمه ده ساله است. او می‌گوید: «به نظر من، شیطنت و شرارت، هردو، خطرناک اند، چون هیچ کس نمی‌داند آخرش چه می‌شود.
فاطمه که شیطنت در پسران را بیش از دختران می‌داند، اذیّت کردن خواهر، خراب کردن اسباب بازی ها، شکستن گلدان و درآوردن حرص دیگران را به عنوان نمونه‌های شیطنت‌های پسرانه نام می‌برد، در حالی که به گفته‌ی او، جیغ و گریه‌ی دختر‌ها را نمی‌توان شیطنت نامید.
او ادامه می‌دهد: «وقتی کوچک‌تر بودم، با وسایل کابینت خاله بازی می‌کردم، امّا به نظرم، این کار نه شیطنت بود و نه شرارت. کنجکاوی بود.»

یاشار دوازده ساله است. او می‌گوید: «آدم شرور از قبل برای آسیب زدن به کسی یا اذیّت کردن برنامه ریزی کرده است، مانند کسی که کار‌های خلاف مثل دزدی و قتل انجام می‌دهد. امّا شیطنت را همه تجربه کرده اند.»
او با این باور که بهتر است انسان‌ها در کودکی کنجکاو باشند، شیطنت سالم و کم خطر را باعث کسب تجارب کافی برای بزرگ سالی می‌داند، زیرا در غیر این صورت، در بزرگ سالی کنجکاوی‌های خطرناک انجام می‌دهند.

یاشار درباره‌ی خاطره‌ی شیطنت آمیز خود چنین می‌گوید: «یک روز که با خانواده برای تفریح به باغ رفته بودیم، هم سنّ بچّه‌های دیگر نبودم تا با آن‌ها بازی کنم؛ بنابراین کنار اجاق غذا رفتم و چشمم به پیت کوچک گازوئیل افتاد. خواستم شعله بیشتر شود و بازی کنم. کمی گازوئیل روی آتش ریختم. ناگهان شعله زیاد شد و پایم سوخت. همین باعث شد یاد بگیرم که با آتش بازی نکنم، امّا این تجربه را شرارت نمی‌دانم، چون برایش برنامه‌ی قبلی نداشتم.»

به نظر او، پسر‌ها معمولاً با اذیّت کردن یکدیگر و دختر‌ها با خودنمایی و برانگیختن حسّ تعجّب دیگران، شیطنت خود را بروز می‌دهند.

فاطمه اسماعیلیان، روان شناس و مشاور کودکان و نوجوانان، دراین باره می‌گوید:کودکان به طور طبیعی و ذاتی اهل جنب وجوش و فعّالیّت هستند و با این کار انرژی‌های پنهان خود را آزاد می‌کنند. آن‌ها خیلی خوب با مشاهده‌ی رفتار ما بدون اینکه کلامی در کار باشد، خوب را از بد تشخیص می‌دهند و هر آنچه در خانواده تجربه کرده یا شنیده اند بازگو می‌کنند.

 

همین طور که از زبان خود بچّه‌ها خواندید، شیطنت و شرارت ۲ معنای متفاوت دارد که بعضاً مورد استفاده اشتباه قرار می‌گیرد. شیطنت یا بازی گوشی رفتار‌هایی طبیعی و لازمه‌ی رشد و تکامل کودک است، زیرا او تازه وارد دنیایی شده است که خیلی از قواعد و چرایی اش را نمی‌داند و طبیعی است که برای کشف و پیدا کردن پاسخ سؤالاتش کمی اطرافش را به هم بریزد و جست و خیز کند.

۷ سال اوّل کودکی فصل بازی و آزادی است. کودک در این مدّت بیش از غذایی که می‌خورد و لباسی که بر تن دارد، نیازمند فضایی امن و به دور از حسّاسیت‌ها و «بکن» و «نکن»‌ها برای بازی و بازی گوشی است، سال‌هایی که هرقدر فضای آرام و راحت تری برای تخلیّه‌ی انرژی و آزادی اش فراهم شده باشد سلامت روان بیشتری خواهد داشت؛ و حالا کودکی که به اندازه‌ی کافی بازی گوشی کرده با شروع مدرسه و ورود به دوره‌ی علم آموزی شیطنت هایش رنگ و بوی دیگری می‌گیرد و متناسب با مکان و موقعیّت تغییر می‌کند، امّا اگر با ایجاد محدودیّت اجازه ندهیم کودک به آزادی مورد نیاز خود دست یابد و از این راه انرژی‌های خود را تخلیّه کند، باید در سنین بالاتر منتظر عقده گشایی او با «شرارت» باشیم که حالا کنجکاوی‌های کوچک کشف نشده اش را به طور نابه هنجاری نمایان و کشف می‌کند و دست به شرارت‌ها و اشتباهات برگشت ناپذیر می‌زند.

شیطنت زیر ۷ سال نشانه‌ی سلامت روانی کودک ما و شرارت بعد از ۷ سال نشانه‌ی نداشتن سلامت روحی و تربیّتی فرزندمان است. ناگفته نماند که شیطنت هر اندازه هم زیاد باشد، قابل تحمّل‌تر از شرارت است، حتّی اگر کم باشد.